HALE VE BOYNUZ ETKİSİ

Hale ve Boynuz Etkisi

Hale etkisi ve Boynuz etkisi PD sırasında sıkça düşülen hatalardandır. Hale etkisi değerlendirilenin, bir konudaki olağandışı başarısı sebebiyle, genel olarak “olumlu” değerlendirilmesidir. Boynuz etkisi ise bir konudaki olağandışı başarısızlığı nedeniyle, genel olarak “olumsuz” değerlendirilmesidir. Hale ve Boynuz etkisi alan yazında Halo ve Horn etkisi olarak ta anılmaktadır.

 İnsanlarla çok başarılı iletişim kurabilen ancak alan mesleki bilgisi yetersiz olan bir öğretmenin değerlendirici tarafından sadece başarılı iletişim konusundaki niteliğinin dikkate alınarak “olumlu” değerlendirmesi, hale etkisine, diğer taraftan, iyi eğitimli, mesleki bilgisi mükemmel ancak saç/sakal tuvaletine uymayan bir öğretmenin başarısız sayılması boynuz etkisine örnek olarak gösterilebilir.

Aynı şekilde İlk karşılaşmada astı hakkında olumlu izlenim edinen yöneticinin astının bundan sonraki hatalarını hiç görmemesi ve onu her zaman başarılı ve çalışkan değerlendirmesi hale etkisine, tam tersi olarak ilk karşılaşmada astı hakkında olumsuz izlenim edinen yöneticinin daha sonra astın yaptığı başarıları görmeyerek onu her zaman başarısız ve tembel görmesi boynuz etkisi örnek olarak gösterilebilir.

Her iki durumda da yapılan değerlendirme doğruyu yansıtmayacak ve hale etkisinin sonucunda çalışan olması gerektiğinden daha “iyi”, boynuz etkisi yüzünden ise daha “kötü” olarak değerlendirilmiştir.

Hale ve boynuz etkisinin nedeni “algıda seçiciliktir”. Algıda seçicilik, insanın algı sürecinde aktif olduğu, algı objesini fotoğraf gibi birebir algılamadığı, olayları nasıl görmek istiyorsa öyle gördüğü, yeni bilgileri kategorilere istediği gibi yerleştirdiği, önceki tutum ve görüşlerini destekleyici bilgilere duyarlı olduğu bilinen bir gerçektir. Bu durum başka bir tanımla tüm insanlarda bulunan psikolojik bir görüngüdür. Algıda seçiciliği etkileyen dış etmenler; uyarıcının şiddeti, hareketliliği, tekrarı, tanışıklılığı, aşırı zıtlığı ve beklenmedik uyarılmalardır. İç etmenler ise; beklenti, ilgi, gereksinim ve ihtiyaçtır.

Hale etkisinde olan bir yönetici çalışanın düşen performansı için kendince nedenler üretebilir ve ortaya çıkan problemleri göz ardı eder. Bir başka psikolojik durum ise işverenin çalışanın kötü olduğuna inanmasıdır. Bu tip yöneticiler değerlendirme esnasında inanılmaz şekilde sert ve her zaman eleştirmeye hazır olur ve PD’nin verimliliğine ve güvenirliliğine kayda değer bir tehdit oluştururlar.

Hale etkisi en çok karşılaşılan PD hatalarından bir tanesidir. Bu hatada genelde yöneticinin, çalışanın genel imajına bakarak değerleme yapmasından kaynaklanmaktadır.

Bu tür hatalar yöneticinin çalışana değerleme yapmasına müteakip düşük veya yüksek verilen notlarla ilgili, yöneticiden kontrol formuna örnek olay ilave etmesi istenmelidir.